Działania:
-
Opracowanie i wdrożenie kompleksowych międzyinstytucjonalnych wytycznych dotyczących zorganizowanego dialogu ze społeczeństwem obywatelskim we wszystkich obszarach działania,
-
Poprawa dostępności i oddziaływania Europejskiej Inicjatywy Obywatelskiej[1],
-
Opracowanie wiążących zasad delegowania członków społeczeństwa obywatelskiego do 3. grupy EKES-u,
-
Zachęcanie do konsultacji i udziału społeczeństwa obywatelskiego na poziomie krajowym i lokalnym,
-
Monitorowanie procesów konsultacji na szczeblu krajowym w zakresie programowania funduszy UE w ramach tzw. zarządzania dzielonego.
Tło
Społeczeństwo obywatelskie może w pełni wypełniać swoją demokratyczną rolę tylko wtedy, gdy jego organizacje mają dostęp do decydentów i instytucji oraz są w stanie przekazywać im swoje przesłanie. Chociaż art. 11[2] Traktatu Unii Europejskiej (TUE) określa podstawowe zasady dialogu, a w ostatnich latach osiągnięto znaczny postęp w jego wdrażaniu (przede wszystkim poprzez uwzględnienie tego mandatu w mission letter określającym priorytety i zadania dla Wiceprzewodniczącego Komisji Europejskiej[3]), należy jednak przyznać iż organizacje społeczne nadal mają trudności z dostępem do instytucji, a obserwuje się wśród nich częste uprzedzenia do biznesu i władz publicznych.
W związku z tym, równolegle do przepisów art. 11 TUE, należy opracować system otwartego, inkluzywnego, regularnego i metodycznego dialogu między instytucjami UE (tj. całą Komisją Europejską, poszczególnymi dyrekcjami generalnymi, przewodniczącym i komisjami Parlamentu Europejskiego, prezydencją Rady Europy), a zorganizowanym europejskim społeczeństwem obywatelskim, w celu zapewnienia, że wdrażanie wytycznych i prawodawstwa jest tworzone i realizowane z ich udziałem i wkładem oraz w interesie całej UE i jej obywateli. Powinno to dotyczyć nie tylko określonych sektorów i konkretnych aktów prawnych, ale obejmować także kwestie horyzontalne i przekrojowe (w tym budżetowe) w całym ich cyklu legislacyjnym. Elementy niniejszych wytycznych powinny obejmować:
- tutworzenie centralnego punktu dialogu w każdej dyrekcji i agencji wykonawczej, ze specjalnie przeszkolonym personelem (najlepiej posiadającym doświadczenie z pierwszej ręki w organizacjach społeczeństwa obywatelskiego, np. w postaci stażu),
- zwiększenie przejrzystości procesów decyzyjnych podczas formalnych posiedzeń trójstronnych, poprzez lepszą dostępność dokumentów oraz
- organizowanie regularnych sesji (na wysokim szczeblu) między instytucjami a przedstawicielami społeczeństwa obywatelskiego,
- przegląd składu grup eksperckich, organów doradczych i grup zadaniowych we wszystkich instytucjach UE, a zwłaszcza w Radzie Europejskiej, w celu zapewnienia sprawiedliwej reprezentacji organizacji społeczeństwa obywatelskiego i zrównoważenie wpływów wynikających z interesów biznesowych[4].
Warunki takiego dialogu (kto, kiedy, gdzie i jak uzyskać dostęp) powinny być publicznie dostępne, wraz ze wskazaniem punktów kontaktowych. Należy również opracować formy współpracy między społeczeństwem obywatelskim a instytucjami UE w czasach kryzysu, zwłaszcza, że ta potrzeba została uwydatniona przez wydarzenia z ostatnich lat. Reprezentacje państw członkowskich mogłyby odegrać rolę w przeniesieniu tych konsultacji na poziom organizacji społeczeństwa obywatelskiego pracujących na poziomie lokalnym i krajowym, tworząc sieć lub infrastrukturę „węzłów” dialogu; dlatego powinno to być wpisane w ich podstawowe zadania.
Zakończona niedawno Konferencja na Temat Przyszłości Europy powinna zostać dokładnie oceniona wspólnie z sieciami organizacji społeczeństwa obywatelskiego (zjednoczonymi pod patronatem Konwencji Społeczeństwa Obywatelskiego na Rzecz Przyszłości Europy) pod kątem jej reprezentatywności, inkluzywności i procesów, a wyciągnięte z tego wnioski powinny być wzięte pod uwagę w przypadku wszelkich potencjalnych podobnych działań w przyszłości, zarówno stałych, jak i tymczasowych. Podobnie, należałoby rozważyć ulepszenie mechanizmów Europejskiej Inicjatywy Obywatelskiej ze szczególnym uwzględnieniem środków, które ułatwiłyby wyższy wskaźnik powodzenia przyszłych inicjatyw.
Kluczowym instrumentem bezpośredniej komunikacji między Komisją Europejską a przedstawicielami społeczeństwa obywatelskiego jest Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES). Jednakże, z powodu braku szczegółowych kryteriów delegowania, przedstawiciele poszczególnych krajów są w różny sposób wybierani – w niektórych przypadkach przedstawiciele społeczeństwa obywatelskiego są mianowani przez rządy krajowe bez konsultacji czy przejrzystego procesu selekcji. Dlatego Komisja Europejska powinna zaproponować Europejskiemu Komitetowi Ekonomiczno-Społecznemu opracowanie jednolitego rozporządzenia w sprawie przejrzystego i wspólnego systemu delegowania członków społeczeństwa obywatelskiego (np. poprzez system wyborczy), w tym kryteriów gwarantujących ich niezależność od rządów. Wytyczne te powinny również obejmować oczekiwania dotyczące obustronnej komunikacji między członkami i ich okręgami wyborczymi oraz mechanizmy i gwarancje wkładu i informacji zwrotnej dla lokalnych i krajowych organizacji społeczeństwa obywatelskiego.
Chociaż zorganizowany dialog na poziomie UE jest bardzo ważny również pod względem wzrostu poziomu poparcia społecznego i „przejęcia odpowiedzialności” nad strategią. Udział i zaangażowanie organizacji społeczeństwa obywatelskiego przede wszystkim zaczyna się i jest praktykowane na poziomie lokalnym. Aby promować spójność zaangażowania we wszystkich państwach członkowskich, należy opracować wytyczne umożliwiające sensowny wkład i większą przejrzystość na wszystkich poziomach, przykładowo niezatwierdzanie budżetów krajowych bez procesu otwartego i inkluzywnego uczestnictwa obywatelskiego. Dobrą podstawę w tym zakresie stanowią Zalecenia Rady Europy (CM/Rec(2018)4) dotyczące udziału obywateli w lokalnym życiu publicznym.
W tym kontekście, obszarem objętym szczególnym zainteresowaniem jest wykorzystanie funduszy UE przez Komisję i władze państw członkowskich w ramach tzw. zarządzania dzielonego[5]. Ponieważ konsultacje społeczne na poziomie krajowym mają być nieodłączną częścią procesu planowania, Komisja Europejska powinna rygorystycznie monitorować faktyczną realizację tego obowiązku i jego efekty, i interweniować w przypadku nieprawidłowości lub gdy konsultacje były tylko i wyłącznie „pro forma”[6]. Konsultacje powinny opierać się na zasadach otwartości, inkluzywności, terminowości i ciągłości, przejrzystości i dostępności, partnerstwa i informacji zwrotnej
