PRAWO DO DZIAŁANIA BEZ NIEUZASADNIONEJ INGERENCJI PAŃSTWA

Działania

  • Rozpatrywanie interesów społeczeństwa obywatelskiego w rocznych raportach na temat praworządności w sposób uporządkowany i szczegółowy,

  • Regularnie gromadzenie danych FRA (Agencji Praw Podstawowych Unii Europejskiej) i monitorowanie stanu społeczeństwa obywatelskiego,

  • Kontynuacja korzystania z procedur naruszeń i procedur prawnych w przypadku przepisów ograniczających uzasadnione działania obywateli,

  • Utworzenie systemu ostrzegania do zgłaszania ataków na przestrzeń obywatelską,

  • Potępianie przypadków nękania i ataków na społeczeństwo obywatelskie na szczeblu politycznym,

  • Uwzględnianie wkładu społeczeństwa obywatelskiego w projekt europejski.


Tło

W ciągu ostatniej dekady, organizacje społeczeństwa obywatelskiego w coraz większej liczbie państw członkowskich doświadczyły ataków i nękania ze strony podmiotów państwowych i niepaństwowych: miały one formę oczerniających kampanii, stygmatyzowania w mediach i motywowanych politycznie procesów administracyjnych, czy nawet wprowadzania zaostrzonych przepisów. W niektórych państwach członkowskich w wyniku tych zdarzeń samo istnienie organizacji społeczeństwa obywatelskiego może być zagrożone. Komisja powinna nadzorować te tendencje i interweniować wtedy, gdy to konieczne. W tym celu roczne sprawozdanie na temat praworządności w każdym kraju członkowskim powinno opisywać i analizować problematykę społeczeństwa obywatelskiego w większym zakresie i bardziej szczegółowo niż obecnie (w osobnym rozdziale), a także formułować konkretne zalecenia dotyczące poprawy sytuacji w razie potrzeby. Ważne odniesienie co do treści i struktury tego rozdziału można znaleźć w wynikach corocznych konsultacji Agencji Praw Podstawowych UE[1] ze społeczeństwem obywatelskim, badających sytuację według czterech następujących kryteriów: (1) otoczenie prawne, (2) finansowanie i zasoby, (3) konsultacje i uczestnictwo, (4) groźby i ataki. W związku z tym Komisja Europejska może opierać się na doświadczeniu i na praktyce swojej polityki zewnętrznej w zakresie oceny stanu wolności obywatelskich i opracowywania mechanizmów wsparcia dla ich obrońców[2].

Biorąc pod uwagę silną potrzebę przedsięwzięcia skoordynowanych wysiłków w celu przeciwdziałania finansowaniu terroryzmu i praniu pieniędzy na całym świecie, wiele przykładów, również w państwach członkowskich, pokazuje że nieproporcjonalne lub po prostu niedbałe stosowanie istniejących standardów prawnych może zaszkodzić legalnie funkcjonującym organizacjom społecznym działającym na rzecz dobra publicznego (np. przez zbędne obowiązki sprawozdawcze). Dlatego, podczas trwającego przeglądu tego prawodawstwa, Komisja Europejska powinna prowadzić dialog ze specjalistami związanymi z kluczowymi organizacjami społeczeństwa obywatelskiego oraz zastosować jednolite, oparte na analizie ryzyka i proporcjonalne podejście w całej UE. Potrzebne jest szczególne uwzględnienie stosowania terminu “beneficjent rzeczywisty”[3] w przypadku organizacji społeczeństwa obywatelskiego (i związanego z tym wyjątku od zobowiązań), aby ograniczyć nadmierny wpływ na te organizacje (zobacz także punkt 1)[4].

Komisja powinna również w jak największym możliwym stopniu korzystać z już istniejących środków prawnych, w przypadkach gdy ustawodawstwo krajowe w sprawie społeczeństwa obywatelskiego narusza prawo lub europejskie normy (szczególnie prawo zrzeszania się i wolność zgromadzeń), w tym postępowania w sprawie naruszenia i wszczynania spraw przed Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości, a także w zgodzie ze strategią wzmocnienia stosowania postanowień zawartych w Karcie Praw Podstawowych. Niedawno zaproponowana dyrektywa anty-SLAPP[5] będzie ważnym systemowym zabezpieczeniem przed szczególnym typem zastraszania, z którym mierzą się organizacje społeczeństwa obywatelskiego; dlatego pożądane jest jak najszybsze jej przyjęcie.

Należy również ustalić system ostrzegania (potencjalnie u Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich), aby umożliwić podmiotom społeczeństwa obywatelskiego jak najszybsze sygnalizowanie Komisji Europejskiej poważnych trudności i/lub zagrożeń dla wolności obywatelskich, w tym potencjalne restrykcyjnych przepisów lub środków przyjętych przez państwa członkowskie.

Instytucje, w tym Komisja Europejska, powinny w swoim komunikacie, również na szczeblu politycznym (np. Wice-Przewodniczący) potępić każdy przypadek nękania i ataków na społeczeństwo obywatelskie (zarówno przez osoby prywatne, jak i państwo), a także zapewniać bardziej regularną widoczność i uznanie wkładu organizacji społeczeństwa obywatelskiego we wspólne dobro. 

European Union Agency for Fundamental Rights (FRA): https://fra.europa.eu/pl
zob. https://protectdefenders.eu 
Beneficjent rzeczywisty, rzeczywisty właściciel (ang. beneficial owner) to termin prawny pojawiający się w ustawie o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu; zob.: https://publicystyka.ngo.pl/przeciwdzialanie-praniu-pieniedzy-beneficjenci-rzeczywisci-stowarzyszen-i-fundacji. Zgodnie z unijną dyrektywą wszystkie podmioty gospodarcze muszą ujawnić nazwiska i dane swoich „beneficjentów rzeczywistych”. Regulacją tą objęte są także fundacje i stowarzyszenia, jednak w ich przypadku nie do końca wiadomo, kogo należy uznać za rzeczywistego właściciela. Obecna debata dotyczy tego, że poza zarządem i innymi organami organizacji (co jest w porządku), ich beneficjenci, którzy otrzymują np. wsparcie z fundacji, także mogą być uznawani za beneficjentów rzeczywistych. Poza obciążeniami administracyjnymi może to oczywiście powodować inne utrudnienia dla organizacji, m.in. naruszanie prywatności osób otrzymujących wsparcie, a także rządy państw członkowskich mogą nadużywać tego rozporządzenia do nękania organizacji.
SLAPP – Strategic Lawsuit Against Public Participation, zob. także:
https://philea.eu/wp-content/
Działania przeciwdziałające nadużywaniu drogi sądowej wobec osób biorących udział w debacie publicznej (“Strategic lawsuits against public participation”) COM(2022) 177, wersja ostateczna.

Powrót do strategii  Następny rozdział >